اگر تا به حال بازی‌های ویدیویی را تجربه کرده باشید، ممکن است با پدیده ای به نام ریپلی آشنا باشید که در آن شما می‌توانید حرکات خود را پس از بازی مجددا تماشا کنید. در دنیای شطرنج نیز چیزی مشابه با ریپلی وجود دارد که به آن ثبت حرکات شطرنج گفته می‌شود. با مطالعه این مقاله به طور کامل با این مسئله آشنا خواهیم شد و می‌فهمیم که چگونه حرکات شطرنج را ثبت کنیم. با پروچس همراه باشید.
ثبت حرکات شطرنج چیست؟
ثبت حرکات شطرنج یک روش برای ثبت کردن یک مسابقه شطرنج به صورت رسمی می‌باشد. این کار معمولا در رقابت‌ها و مسابقات مهم انجام می‌پذیرد و به روش‌های مختلفی امکان پذیر می‌باشد.
چرا یادگیری ثبت حرکت در شطرنج اهمیت دارد؟
ثبت حرکت شطرنج باعث می‌شود تا بتوانید یک بازی را پس از پایان آن، بررسی کرده و به حرکات اشتباه یا درست خود در آن مسابقه پی ببرید. بررسی حرکات می‌تواند به شما یک آنالیز دقیق از حرکات خود یا حریف بدهد. یک آنالیز صحیح می‌تواند ورق را در یک مسابقه شطرنج برگرداند و کمک بسیار زیادی به شما کند.
شطرنج آنلاین (جهت انجام بازی شطرنج، بصورت دونفره و یا با هوش مصنوعی کلیک کنید)
علاوه بر این، ثبت حرکات شطرنج فایده دیگری نیز دارد. ثبت شدن حرکات در یک مسابقه شطرنج، سبب مستند سازی آن مسابقه می‌شود و با این کار فرد بازنده نمی‌تواند شکست خود را قبول نکند. چرا که روی برگه ثبت مسابقات، امضای هر دو بازیکن و داور ثبت شده و می‌توان از این برگه برای اثبات نتیجه مسابقات استفاده کرد. ثبت حرکات توسط بازیکنان یا داوران در مسابقات اتفاق می‌افتد، بنابراین اگر قصد بازی کردن شطرنج حرفه ای را دارید باید نحوه ثبت بازی شطرنج را بلد باشید.
فرم ثبت حرکات شطرنج
برای این که بتوانید حرکات شطرنج را ثبت کنید، به یک برگه یا دفتر مخصوص نیاز دارید. بالای این صفحه محل ثبت نام بازیکنان، مشخصات مسابقه، نام بازیکنان، داور و تاریخ می‌باشد. این بخش باید پیش از آغاز مسابقه پر شود.
در زیر این بخش یک جدول قرار دارد که شامل دو ستون است. ستون سمت چپ برای بازیکن سفید و ستون سمت راست برای بازیکن مشکی می‌باشد. تعداد ردیف‌های این برگه با توجه به نوع مسابقه متفاوت است اما معمولا بین 40 تا 60 ردیف در هر برگه وجود دارد. در بخش پایین این برگه محل ثبت نتیجه و امضای دو بازیکن وجود دارد.
اولین پیش نیاز ثبت حرکات شطرنج
اولین چیزی که باید پیش از ثبت شطرنج بدانید، جایگاه مهره‌ها در صفحه بازی است. صفحه شطرنج، یک صفحه مربع شکل است که در آن 64 مربع یکسان با دو رنگ مختلف که یکی تیره و دیگری روشن است وجود دارند. این 64 مربع در ردیف‌ها و ستون‌های 8 تایی قرار دارند. در صفحه شطرنج، به هر مربع در ردیف‌ها یک فایل و به هر مربع در هر ستون یک رنک گفته می‌شود. هر فایل با یکی از حروف انگلیسی بین A تا H و هر رنک نیز با یکی از اعداد 1 تا 8 مشخص می‌شود.
برای اینکه بتوانید مختصات یک مهره در صفحه را بدانید، ابتدا باید از حرف انگلیسی و پس از آن از عدد استفاده کنید. برای مثال موقعیت دو وزیر در آغاز بازی به صورتی است که یکی در خانه D1 و دیگری در خانه D8 قرار دارد.
دومین پیش نیاز ثبت حرکات شطرنج
پس از اینکه موقعیت هر مهره را در صفحه شطرنج یاد گرفتید باید با اختصارات هر یک از مهره‌ها نیز آشنا شوید. این اختصارات را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید:
| شاه | وزیر | فیل | اسب | قلعه | سرباز |
| K | Q | B | N | R | P |
توجه داشته باشید که در ثبت شطرنج به روش الجبرایی از P برای سرباز استفاده نمی‌شود.
آموزش ثبت حرکات شطرنج
پس از اینکه با موقعیت مهره‌ها و نام هر مهره آشنا شدید زمان آن است که ثبت حرکات شطرنج را آموزش ببینید. ثبت بازی شطرنج روی یک برگه اتفاق می‌افتد. روی این برگه به طور معمول 60 جای خالی برای ثبت حرکات سفید و 60 جای خالی برای حرکات سیاه وجود دارد. توجه داشته باشید که هنگام ثبت باید ابتدا حرکت سفید را در سمت چپ و حرکت مشکی را در سمت راست بنویسید. در ادامه باید حرکات را با استفاده از نمادهای اختصاصی تا پایان مسابقه ثبت کنید.
علائم اختصاری در ثبت شطرنج
شما می‌توانید علائم اختصاری مربوط به حرکات شطرنج را در جدول زیر مشاهده کنید.
توجه داشته باشید که این علائم ممکن است در یک روش ثبت وجود نداشته باشند.
نمادهای مهم در ثبت شطرنج
اگر که زمان یا حوصله مطالعه این جدول را به صورت کامل ندارید می‌توانید در این بخش مهمترین نمادهای مربوط به ثبت بازی شطرنج را مشاهده کنید. این علائم بسیار مهم هستند و به عنوان یک بازیکن شطرنج، باید به آنها مسلط باشید.
حرکت دادن مهره
وقتی هر مهره حرکت می‌کند باید آن را با علامت – ثبت کنید. البته این علامت تنها در روش ثبت انگلیسی استفاده می‌شود.(در ادامه روش ثبت انگلیسی را بررسی میکنیم)
زدن مهره
وقتی که یک مهره، جایگاه مهره دیگری را اشغال کند، مهره قبلی از بازی خارج می‌شود که اصطلاحا به این کار زدن مهره گفته می‌شود. زدن مهره با علامت × مشخص می‌شود.
ثبت حرکت کیش در شطرنج
وقتی که یک مهره بتواند شاه را در موقعیتی قرار دهد که با حرکت بعدی از بازی خارج شود، اصطلاحا کیش رخ داده است. برای رفع کیش یا باید مهره تهدید کننده از بین برود، یا راه دسترسی آن به شاه مسدود شود. هنگام ثبت حرکات شطرنج ، کیش با علامت + نشان داده می‌شود.
ثبت حرکت مات در شطرنج
وقتی که مهره‌های یک بازیکن بتوانند شاه را در وضعیت کیش قرار دهند به طوری که امکان رفع کیش نداشته باشد وضعیت مات اتفاق می‌افتد که به معنای پایان مسابقه می‌باشد. مات شدن یک بازیکن با علامت # یا ++ ثبت می‌شود.
برد سفید
وقتی که بازیکنی که با مهره‌های سفید بازی کرده، برنده مسابقه شود نتیجه مسابقه به صورت 0-1 روی برگه ثبت می‌شود.
برد مشکی
وقتی بازیکنی که با مهره‌های مشکی بازی کرده، برنده مسابقه شود نتیجه مسابقه به صورت 1-0 ثبت می‌شود.
تساوی
وقتی که مسابقه برنده‌ای نداشته باشد نتیجه مسابقه مساوی اعلام می‌شود و به صورت 1/2-1/2 ثبت می‌شود.
قلعه گیری (حرکت شاه قلعه)
یک بازیکن در شرایطی که قلعه‌ها و پادشاه خود را حرکت نداده باشد و مهره‌ای بین آنها نباشد می‌تواند حرکتی به نام Castling را اجرا کند که طی آن شاه دو مهره به سمت قلعه حرکت می‌کند. در این وضعیت اگر قلعه گیری با قلعه نزدیک شاه اجرا شده باشد، آن قلعه در جایگاه سابق فیل آن سمت قرار می‌گیرد. این حرکت با 0-0 ثبت می‌شود. در صورتی که قلعه گیری با قلعه نزدیک وزیر اتفاق بیفتد، قلعه آن سمت روی جایگاه اصلی وزیر قرار می‌گیرد. این حرکت با 0-0-0 ثبت می‌شود.
ثبت حرکت آنپاسان در شطرنج
آنپاسان یک اصطلاح شطرنج است که به معنای زدن سرباز در حال حرکت است. این حرکت شرایط خاصی دارد که در آن یک سرباز می‌تواند سرباز کناری خود را بزند و یک خانه رو به جلو نیز حرکت کند. این حرکت با عبارت ep در صفحه ثبت حرکات شطرنج ثبت می‌شود.
حتما بخوانید: آن پاسان چیست؟
تبدیل مهره
در بازی شطرنج اگر یک سرباز به ردیف پایانی صفحه برسد تبدیل به یک مهره دیگر (معمولا وزیر) می‌شود. ثبت شدن این واقعه با علامت = می‌باشد و بعد از این علامت باید نام اختصاری مهره جدید را بنویسید.
نحوه ثبت حرکات شطرنج
به طور کلی حرکات شطرنج را می‌توان به دو روش ثبت کرد. در ادامه با این دو روش آشنا خواهیم شد. توجه داشته باشید که روش ثبت مورد تایید فدراسیون جهانی شطرنج، روش فرانسوی می‌باشد.
ثبت حرکات شطرنج انگلیسی
در این روش ثبت حرکات در شطرنج، که به آن روش توصیفی نیز گفته می‌شود، قوانین خاصی برای ثبت وجود دارند. مهمترین قانون، این است که باید جایگاه ابتدایی هر مهره در هر حرکت ثبت شود. به طور کلی دو جایگاه برای مهره‌ها وجود دارد.
برای استفاده از این روش، صفحه شطرنج را از وسط به صورت عمودی به دو بخش تقسیم میکنیم. با این کار شاه در یک سمت و وزیر در سمت دیگر قرار می‌گیرد. به مهره‌هایی که در نیمه‌ای حضور دارند که شاه وجود دارد مهره‌های king side و به مهره‌هایی نیز که در نیمه‌ای حضور دارند که وزیر وجود دارد مهره‌های Queen side گفته می‌شود.
برای ثبت مهره‌ها در این روش باید از اختصارات K و Q استفاده کنید. در این صورت دیگر نیازی به حفظ کردن جایگاه مربع‌ها روی صفحه شطرنج نخواهید داشت و صرفا باید جایگاه شروع مهره‌ها را بدانید.
برای این که بهتر این روش ثبت را درک کنید به این مثال توجه کنید. فرض کنید روی صفحه شطرنج وضعیت زیر را مشاهده می‌کنید.
اولین حرکت سفید، حرکت دادن سرباز خود به جلو بوده است. برای توصیف این حرکت روی برگه ثبت شطرنج می‌نویسیم P-K4. در حرکت بعدی بازیکن مشکی هم همین حرکت را تکرار کرده است. بازیکن سفید برای حرکت دوم خود اسب سمت شاه را به ردیفی که فیل سمت شاه در آن کار خود را آغاز کرده، برده تا به سرباز حریف حمله کند. این حرکت به صورت N(KN)-KB ثبت می‌شود. حال اگر بازیکن مشکی از سربازش حمایت نکند بازیکن سفید در حرکت سوم این سرباز را خواهد زد. این حرکت به صورت N(KB)×P(K) قابل نمایش است.
ثبت حرکات شطرنج فرانسوی
در این روش ثبت حرکات شطرنج، که به آن روش الجبرایی نیز گفته می‌شود باید دو پیش نیازی که پیشتر به آنها اشاره شد را بلد باشید. در این روش باید هنگام ثبت حرکات هر مهره، جایگاه آن را در کنار آن نیز ثبت کنید. هر جایگاه در صفحه با یک حرف و یک عدد مشخص می‌شود که در کنار صفحه می‌توانید آنها را مشاهده کنید.
تنها نکته ای که در این روش ثبت باید بدانید این است که در این روش سربازها با هیچ حرفی نشان داده نمی‌شوند و حرکات آنها صرفا با نام موقعیت ثبت می‌شوند. برای مثال e5 به معنای حرکت سرباز به جایگاه e5 می‌باشد.
برای اینکه بهتر این روش ثبت را درک کنید به این مثال توجه کنید. فرض کنید روی صفحه شطرنج حالت زیر پیش آمده باشد.
بازیکن سفید فیل خود را از خانه B5 به خانه C6 برده، اسب درون آن را میزند و به شاه کیش می‌دهد. این عبارت به صورت +B×c6 نوشته می‌شود. در ادامه بازیکن مشکی با وزیر خود فیل را میزند و رفع کیش می‌کند. این حالت به شکل Q×c6 نوشته می‌شود. همانطور که مشاهده می‌کنید در این روش ثبت حرکات در شطرنج نام مهره‌ای که زده شده دیده نمی‌شود و صرفا جایگاه اشغال شده قابل مشاهده است.
نمونه‌هایی از ثبت حرکات شطرنج
حال که با هر دو روش ثبت حرکات در بازی شطرنج آشنا شدید باید مهارت‌های خود را در درک آنها نیز بهبود ببخشید. برای این کار نیاز به تمرین دارید. برای تمرین می‌توانید از تصاویر این مقاله استفاده کنید و حرکات بازیکنان را تجسم و تحلیل کنید.
کلام شطرنج حرفه ای
اگر قصد دارید که یک پروچس پلیر باشید باید بتوانید به راحتی به ثبت حرکات شطرنج و درک آنها بپردازید. ثبت این حرکات علاوه بر اینکه جلوه‌ای رسمی‌تر به مسابقه می‌دهد می‌تواند یک کلاس آموزشی تمام عیار برای شما باشد تا از اشتباهات گذشته خود درس بگیرید و در آینده آنها را تکرار نکنید. امیدواریم که بتوانید پس از مطالعه این مقاله به راحتی به ثبت کردن حرکات شطرنج خود بپردازید.
ممنون مطلب خوبی بود فقط چنتا مسابقه بین بزرگان شطرنج رو هم ثبت حرکاتش رو اضافه کنید عالی میشه.بازم ممنون
درود بر شما همراه گرامی
ممنون از پیشنهاد خوبتون، حتما به زودی اضافه خواهد شد.
سلام من تا حالا دوبار در بازی‌های رسمی شرکت کردم متاسفانه در بازی رسمی اول که فاقد کد سیستم جامع بودم فامیلی من اشتباه ثبت شده بود چطور میتوانم آنرا اصلاح کنم ؟ هم اکنون و از مسابقات دوم کد سیستم جامع دارم و شرایط دریافت ریتینگ همچنان از مسابقات اول و هم دوم را دارا می‌باشم چطور می‌توان آنرا اصلاح کرد؟