موتور شطرنج چیست؟ برترین موتورهای شطرنج کدامند؟

شطرنج قرن هاست که بازیکنان و تماشاگران را مجذوب خود کرده است. با انقلاب تکنولوژی در 100 سال گذشته، رایانه ها به بخش مهمی از زندگی ما تبدیل شده اند و تأثیر آنها بر شطرنج نیز قابل توجه بوده است. پیشرفت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به برنامه‌نویسان، محیطی قدرتمند داده است که در آن می‌توانند شطرنج و رایانه را با هم ادغام کنند. بازیکنان برتر امروز به طور گسترده از موتور شطرنج (chess engine)برای تجزیه و تحلیل موقعیت ها و ایده یابی استفاده می کنند.

در این مطلب از پروچس به بررسی انجین یا موتور های شطرنج می پردازیم؛ با ما تا پایان همراه باشید.

انجین شطرنج چیست؟

انجین یا موتور شطرنج به بیان ساده، یک برنامه نرم افزاری است که بازی شطرنج را آنالیز و تحلیل می کند. کلمه “موتور” در واقع به برنامه ای قدرتمند اشاره دارد که جستجو و پردازش زیادی را انجام می دهد. برای مثال می توان به یک موتور جستجو اشاره کرد.

موتور شطرنج شامل یک تابع جستجو است که می تواند میلیون ها حالت احتمالی را از یک موقعیت مشخص محاسبه کند و همپچنین دارای یک تابع ارزیابی است که به عنوان یک منبع اطلاعات برای برآورد عوامل موقعیتی مختلف عمل می کند.

شطرنج آنلاین (جهت انجام بازی شطرنج، بصورت دونفره و یا با هوش مصنوعی کلیک کنید و خود را محک بزنید)

ترکیب این دو جزء به شما امکان می دهد تا بهترین حرکت را برای هر موقعیتی پیدا کنید. لازم به ذکر است که توصیه های موتور برای سفید و مشکی رعایت می شود. یعنی در هر موقعیتی، موتور بهترین حرکت را برای هر حریف محاسبه می کند.

انجین های شطرنج چه زمانی اختراع شدند؟

در سال 1951 بود که یک برنامه کامپیوتری توسط آلن تورینگ نوشته شد که در واقع می توانست شطرنج بازی کند. حدود 50 سال بعد، برنامه نویسان روی بهتر کردن موتورهای شطرنجِ خود، کار کردند و پیشرفت در سخت افزار نیز به آن ها کمک کرد.

بیشتر بدانید: تاریخچه شطرنج

تا سال 2005، موتورهای شطرنج قوی تر از بهترین بازیکنان انسانی شده بودند و در سال‌های پس از آن، آنها به طور قابل توجهی پیشرفت کردند بطوری که اکنون صدها برنامه کامپیوتری قوی‌تر از استادان بزرگ انسانی وجود دارد.

امروزه، برنامه نویسیِ یک موتور شطرنج مانند گذشته دشوار نیست و عمدتاً به لطف جهش های تکنولوژیکی عظیمی که از آن زمان تاکنون رخ داده است ده ها موتور شطرنج وجود دارد که برخی توسط یک شخص و برخی نیز توسط تیم های برنامه نویس نوشته شده اند.

یک موتور شطرنج چگونه کار می کند؟

موتورهای شطرنج پیچیده هستند. با این حال، به زبان ساده، آنها دو کار مهم را انجام می دهند:

1. ارزیابی:

موتورهای شطرنج به پوزیشن های فردی نگاه می کنند و ارزیابی می کنند که کدام پوزیشن بهتر است. تقریباً همه موتورهای شطرنج یک عدد ارزیابی را بر اساس امتیازی که بیشتر شطرنج بازان استفاده می‌کنند نشان می‌دهند (یک پیاده یک امتیاز، یک مهره کوچک سه و …).

2. جستجو :

مانند شطرنج بازان خوب، موتورها سعی می کنند عمیقاً به پوزیشن یا موقعیت نگاه کنند. هرچقدر حرکات بیشتری را ببینند، حرکات بهتری می توانند انجام دهند، زیرا می توانند موقعیت هایی را که پس از بهترین حرکات ممکن حاصل می شود، در آینده ارزیابی کنند.

بهترین موتور های شطرنج

راه های زیادی برای تعیین موتورهای برتر شطرنج وجود دارد که بستگی زیادی به سخت افزار، کنترل زمان و روش استفاده آن دارد. در جدید ترین رتبه بندی موتور های شطرنج Lc0، Stockfish، Komodo، Leelenstein و Antifish در رتبه های برتر قرار دارند.

انجین استوک فیش(Stockfish)

Stockfish یک انجین منبع باز است که توسط جامعه بزرگی از علاقه مندان و توسعه دهندگان موتورهای شطرنج توسعه یافته است و قوی‌ترین انجین شطرنج از سال 2016 بوده است. بسیاری از روش‌های مدرن برنامه‌نویسی موتور شطرنج از طریق Stockfish پیشگام شدند. این انجین از ترکیبی از الگوریتم‌های پیشرفته هوش مصنوعی برای بررسی و ارزیابی موقعیت‌ها استفاده می‌کند.

انجین کومودو (Komodo)

کومودو یک موتور تجاری خصوصی است که در ابتدا توسط دان دیلی ساخته شد و اکنون توسط مارک لفلر و استاد بزرگ لری کافمن ادامه یافته است. نحوه عملکرد آن به طور عمومی شناخته نشده است، اما ادعا می کنند که بر ارزیابی پیچیده تری مبتنی بر درک و بینش استاد بزرگ، لری کافمن تکیه می کند که قرار است سبک انسانی تری به آن بدهد. این موتور در حال حاضر دومین موتور قوی شطرنج سنتی است.

موتور شطرنج Lc0

Lc0 (Leela Chess Zero) یک موتور شبکه ای منبع باز و جامعه محور است. Lc0 دارای یک شبکه مبتنی بر یادگیری تقویتی است، به این معنی که بیش از 200 میلیون بازی را انجام داده است و فقط از بازی کردن خود یاد می گیرد.

انجین Leelenstein

این موتور شطرنج بیشتر از کدهای Lc0 استفاده می کند، اما شبکه متفاوتی بر اساس یادگیری نظارت شده دارد و بجای یادگیری از بازی های خودش، میلیون ها بازی شطرنجی که قبلاً انجام شده است را در حافظه خود دارد. ثابت شده است که این شبکه به اندازه شبکه Lc0 قوی نیست.

انجین Antifish

Antifish نیز همانند LEELENSTEIN از بیشتر کدهای Lc0 استفاده می کند، اما دارای یک شبکه ای است که فقط بر اساس بازی های انجام شده بین Lc0 و Stockfish، در تلاش برای شکست دادن Stockfish طراحی شده است. این موتور شطرنج به اندازه Lc0 یا Leelenstein قوی نیست.

نحوه استفاده از انجین در شطرنج

اکثر بازیکنان قوی در شطرنج از موتور های شطرنج برای آنالیز بازی های خود استفاده می کنند چون به پیشرفت آن ها کمک قابل توجهی می کند.

شما می توانید انجین استوک فیش(Stockfish) را از وبسایت اصلی آن(اینجا کلیک کنید) یا از سایت های معتبر دانلود و نصب کنید. این انجین نه تنها قدرتمندترین موتور شطرنج موجود است، بلکه بسیار در دسترس است و به راحتی در بسیاری از پلتفرم ها از جمله ویندوز، مک او اس ایکس، لینوکس، iOS و اندروید قابل نصب می باشد. همچنین می توانید بهترین کلاس شطرنج را برای تقویت شطرنج خود، با مراجعه به این لینک انتخاب کنید.

دیدار شطرنج بازان بزرگ و انجین

امروزه، تفاوت بین استاد بزرگ های قوی شطرنج و هوش مصنوعی شطرنج (موتور) بیشتر و فاحش تر از قبل شده است، البته به نفع موتورها!

بنابراین، آیا انجین در شطرنج می تواند انسان ها را شکست دهند؟ بله، موتور های شطرنج قوی تر از بهترین بازیکنان انسانی در جهان هستند. این تفاوت در حدود 200-250 ریتینگ به نفع موتور (ها) تخمین زده می شود. به همین دلیل، مگنوس کارلسن، قهرمان شطرنج جهان گفته است که علاقه ای به مسابقه با هیچ موتوری را ندارد.

البته برخی انجین ها در برابر انسان تحت شرایطی ممکن است دچار مشکل شوند بخصوص در پوزیشن های بسیار بسته مانند بازی بین ناکامورا و انجین ریبکا در سال 2008 که ناکامورا با استفاده از امتیازات بالا توانست برنده بازی شود. او بازی را در موقعیتی بسیار بسته تغییر داد و حتی دو تعویض را نیز قربانی کرد تا موقعیت کاملا بسته بماند.

معروف ترین این مسابقات قطعا بازی دیپ بلو در مقابل گری کاسپاروف است. گری کاسپاروف قهرمان سابق جهان است و بسیاری او را قوی ترین شطرنج باز تمام دوران می دانند. در عوض، دیپ بلو یک هوش مصنوعی شطرنج بود که توسط تیمی از محققان شاغل در IBM ساخته شد.

دیپ بلو اولین ستاره واقعی در آسمان موتورهای شطرنج بود. در آن زمان، بر خلاف امروز، موتور واقعی وجود نداشت و این واقعیت که دیپ بلو توانست قهرمان شطرنج جهان (کاسپاروف) را شکست دهد، یک پیشرفت مطلق برای توسعه موتورهای شطرنج بود.

دیگر مسابقه بسیار معروف در سال 2006 بین دیپ فریتز 10 و ولادیمیر کرامنیک بود که در آن زمان قهرمان جهان بود.

کرامنیک آن بازی را باخت و این مسابقه از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا آخرین بازی رسمی است که تاکنون در برابر انجین انجام شده است. پس از آن، همگی اقرار کردند که هوش مصنوعی شطرنج در برابر انسان بسیار قوی تر است!

انجین قوی تر است یا انسان

در حال حاضر، موتورهای شطرنج بسیار قوی تر از انسان هستند. قوی ترین موتور شطرنج (Stockfish 11) دارای ریتینگ بیش از 3500 است، در حالی که اوج ریتینگ مگنوس کارلسن، قهرمان فعلی جهان تنها 2875 است.

مگنوس از بازی با استوکفیش نمی ترسد بلکه او می داند که بازنده خواهد شد و همچنین هر کس دیگری که چیزی در مورد شطرنج و موتورهای شطرنج می داند قطعا اقرار می کند که بازنده خواهد بود.

بنابراین یک انسان هرگز نمی تواند بهترین موتورهای شطرنج یا هوش مصنوعی را شکست دهد. مغز انسان دارای محدودیت هایی است که کامپیوترها ندارند. آنها طوری برنامه ریزی شده اند که بسیار بیشتر از توانایی مغز انسان از نظر فیزیکی محاسبه کنند.

کلامِ شطرنج حرفه ای:

انسان ها در طول زمان در شطرنج بهتر شده اند زیرا از خرد جمعی بازیکنان گذشته یاد می گیرند. کامپیوترها این پیشرفت را تسریع کرده اند، زیرا موتورهای شطرنج دانش و درک جدیدی را به بازی اضافه کرده اند. در این مطلب که توسط پروچس(شطرنج حرفه ای) تهیه شده است با دنیای هوش مصنوعی شطرنج ، موتورهای شطرنج و همچنین تقابل آن ها با انسان آشنا شدیم. امید است که این مقاله برای شما مفید بوده باشد؛

سوالات پرتکرار شما:

آیا انسان می تواند استوک فیش را شکست دهد؟

برای هر انسانی تقریبا غیرممکن است که انجین استوک فیش را در بازی شطرنج شکست دهد، و هیچ شطرنج‌باز انسانی تاکنون موفق نشده است که استوکفیش را شکست دهد. باید دید آیا مگنوس کارلسن، قهرمان بلامنازع شطرنج جهان، روزی قادر به شکست دادن استوکفیش می شود یا خیر.

قوی ترین موتور شطرنج تا به حال کدام بوده است؟

استوک فیش به طور مداوم در رتبه اول اکثر لیست های رتبه بندی موتورهای شطرنج قرار گرفته است و از فوریه 2023، قوی ترین موتور شطرنج در جهان است. ریتینگ تخمین زده شده آن بیش از 3500 است و 13 بار قهرمانی برترین موتور های شطرنج را کسب کرده است.