در این مطلب قصد داریم درباره روشی موسوم به روش مونته سوری ( که امروزه در اکثر کودکستان ها و مدارس آموزشی مورد استفاده قرار گرفته و به قدری فراگیر شده که والدین آگاه نیز آن را مورد استفاده قرار می دهند) صحبت کنیم و از نتایج آن اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهیم. پس تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
یکی از مهم ترین و کلیدی ترین بازه های زندگی انسان، دوران کودکی ست. بسیاری از رفتار های خلق و خویی و شخصیتی انسان، ریشه در دوران کودکی دارند. در حقیقت در بازه 3 تا 6 سالگی کودک بسیار کنجکاو بوده و شناخت خود از محیط را در هر بازی یا تجربه، افزایش می دهد.
همان گونه که می دانیم قسمت اعظم رفتار ها و واکنش های افراد، از ضمیر ناخوداگاه نشات می گیرند. ضمیر ناخودآگاه در هر لحظه، درحال ثبت و ضبط محیط و اطلاعات موجود در آن است. پس بسیار واضح است که نقش ناخودآگاه در تصمیمات و سبک زندگی افراد، غیر قابل انکار است. زمانی که کودک در حال بازی کردن یا کنجکاوی است، علاوه بر کسب تجربه و آموزش، ضمیر ناخودآگاه کودک نیز در حال جمع آوری اطلاعات است.
ما می خواهیم بدانیم که بازی کردن کودکان چه نقشی در افزایش یادگیری آن ها دارد. علاوه بر آن چگونه بازی کردن سبب افزایش رشد جسمی، فکری و حتی عاطفی کودک می شود. چگونه می توان در چارچوب بازی کردن، یادگیری کودک را بیشتر کرد و سرعت آن را افزایش داد.
با پروچس همراه باشید.
مونته سوری کیست؟
ماریا مونته سوری در سال 1870 در ایتالیا و در یک خانواده متمول چشم به جهان گشود. مونته سوری مربی کودکانی بود که دارای معلولیت بودند.
در زمانی که تحصیل برای خانم ها مرسوم نبود، او با کمک و یاری مادرش موفق به ورود به دانشگاه پزشکی ایتالیا شد. چند سال بعد توانست عنوان نخستین زن پزشک ایتالیایی را از آن خود کند. در این زمان مراکز پزشکی ایتالیا به تبعیت از فرهنگ و عرف حاکم بر جامعه از پذیرش خانم مونته سوری به عنوان پزشک ممانعت به عمل آوردند.
پافشاری این بانو سبب شد که بالاخره بتواند به عنوان سرپرست مرکز نگهداری از کودکان بیمار و معلول شروع به فعالیت کند. او پس از کار در این مرکز متوجه شد که کودکان دارای برنامه های تربیتی و آموزشی هستند اما هیچ فرصتی در اختیار کودکان قرار نمی گیرد تا بتوانند مسائل را تجربه کنند.
برای مقابله با این مشکل ساختاری، بانو مونته سوری مجددا به دانشگاه بازگشت. او در رشته تحصیلی تعلیم و تربیت و جامعه شناسی اقدام به تحصیل کرد تا بتواند با انواع روش های آموزشی آشنا شود. این ممارست و تلاش، سبب به وجود آمدن الگوها و روش های جدید آموزشی برای کودکان شد.
ماریا مونته سوری برای عملی کردن آموزه های خود مراکزی را تاسیس کرد که سریعا در ایتالیا مورد توجه قرار گرفتند. ارائه این آموزه ها نیاز به آزادی و دموکراسی داشتند. جامعه آن زمان ایتالیا یک جامعه فاشیستی بود و به مونته سوری اجازه فعالیت نمی داد.
در نتیجه او به اسپانیا تبعید شد و به دنبال آن، مراکز تاسیس شده او نیز تعطیل شد. چندی بعد دولت ایتالیا با دعوتی رسمی از او خواست که به کشور باز گردد. در نهایت مشکلات موجود سبب مهاجرت ایشان به هلند و سپس هندوستان شد.
مونته سوری چیست؟
خانم مونته سوری با مشاهده و کنکاش در رفتار کودکان، پی برد که آن ها بیشتر تابع مسیر هستند نه تابع نتیجه. این یعنی قالب کودکان بیش از اینکه علاقه ای به نتیجه عمل انجام شده داشته باشند، به شیوه انجام کار و رضایت از آن توجه دارند.
به علاوه تحقیقات و مشاهدات مونته سوری سبب شد او متوجه شود که کودکان بیشتر مبادرت به انجام کارها و بازی های تکراری دارند. برای آن ها این امر به نوعی درونی و ناخودآگاه محسوب می شود.
مونته سوری به این باور رسید که اکثر توانایی های یک کودک در سال های آغازین زندگی او و در بازه 3 تا 6 سالگی شکل می گیرد. با توجه به برنامه آموزشی کشورها در مدارس، این آموزه ها و توانایی ها فقط از طریق مدرسه رفتن به دست نمی آیند.
به نوعی کودک نیاز دارد تا توانایی تطبیق خود با دنیای بیرون را کسب کند. دنیایی که از پیش از تولد کودک ساخته شده و همواره در حال تغییر است. پس کودک نیاز دارد چیزهای بیشتری نسبت به آموزه های مدرسه را فرا بگیرد. توانایی های اساسی همچون تفکر مستقل، استقامت، تمرکز، پشتکار و توانایی کنار آمدن و تعامل با دیگران، چیزهایی هستند که کودک برای زندگی بهتر باید از همان دوران طفولیت فرا بگیرد.
امروزه ما به اهمیت این آموزه های اساسی واقف هستیم اما در حدود 100 سال قبل برای حکومت ایتالیا این امر خوشایند نبود. به عقیده آن ها آموزش هایی که در مدرسه به کودک داده می شد، برای ادامه حیات مثبت کودک کفایت می کرد. حال آنکه می دانیم چیزهایی از قبیل بردباری، تحمل فشار، فکر مستقل و منحصر به فرد داشتن و … در مدارس آموزش داده نمی شوند.
روش مونته سوری چیست؟
روش مونته سوری بر این اساس استوار است که نیازهای کودک به گونه ای توسط محیط مناسب و امن و همچنین وجود فرد بزرگسال و راهنما، مورد توجه قرار گیرد تا خود کودک به صورت طبیعی از نیازهای خود و دیگران آگاهی کسب کند و به او توان کافی داده شود که خودش، با افکار و روش های خلاقانه بتواند پاسخ مناسب برای این نیازها پیدا کند.
در نتیجه یافتن پاسخ توسط خود کودک، این حس در کودک ایجاد می شود که دارای استقلال، توان حل مشکلات و خود انگیختگی است. برای گام برداشتن در این مسیر، 3 موضوع از اهمیت بالایی برخوردارند. محیط، آزادی و نقش راهنما.
1- محیط:
منظور از محیط در اینجا قرار گرفتن رده و گروه های سنی متفاوت در کنار هم است. چنین محیطی سبب می شود که کودک در ارتباط با افراد بیشتری خواه بزرگتر و خواه کوچکتر از خود قرار گیرد. علت اهمیت چنین موضوعی در این است که کودک در این محیط به سبب تفاوت سنی، با نیازها و راه حل های متفاوتی سروکار دارد.
2-آزادی:
کودک باید ابتکار عمل و آزادی کافی را داشته باشد تا از بین فعالیت های مشخص شده، به میل خود و با کنترل فرد بزرگتر، گزینش کند.
3-نقش راهنما:
منظور از حضور راهنما این نیست که تمامی کارهای کودک به صورت محسوس تحت کنترل باشد. در واقع کلیه فعالیت ها باید بدون مداخله مستقیم شخص راهنما صورت بگیرد. حضور راهنما برای مداخله های غیر مستقیم به نتیجه بهتری می انجامد.
نقش و خصوصیات معلم در روش مونته سوری چیست؟
در این روش معلم، در نقش توضیح دهنده ظاهر نمی شود، بلکه بیشتر نقش تشویق کننده را دارد تا کودکان با استفاده از افکار و روش های خود سعی در پاسخ دادن به مسائل داشته باشند.
دکتر ماریا مونته سوری اعتقاد داشت که قبل از اینکه ذهن کودک مورد آموزش و تربیت قرار بگیرد، نیاز است که حواس و شم کودک پرورانده شود.
به اعتقاد مونته سوری، کودکان وقتی به انتخاب خود مسائلی را یاد بگیرند یا خودشان انتخاب کنند که چه چیزی را می خواهند فرا بگیرند، هم آموزش پذیرتر خواهند بود و هم بسیار ساده تر و سریع تر یاد می گیرند.
در کنار این، شخص بزرگسال نیز به عنوان مشوق در کنار کودک حضور داشته و انگیزه کافی را در کودک ایجاد می کند تا کودک همزمان هم از بازی کردن لذت ببرد هم مهارت های لازم را با بازی کردن به دست بیاورد.
کارایی روش مونته سوری
روش مونته سوری بیشتر مبتنی بر بازی کردن خلاقانه و آزادانه است. با استفاده از روش ابداعی دکتر ماریا مونته سوری، تمامی فعالیت هایی که در چارچوب روش مونته سوری انجام می پذیرد، موجب تقویت اعتماد به نفس کودک شده و سبب می شود کودک به مرور دارای دست هایی توانمند و هنرمند شود و بتواند با استفاده از بدوی ترین ابزار خود (دست ها) مهارت های در نظر گرفته شده را یاد بگیرد.
نه تنها در کودکان بلکه در بزرگسالان نیز یادگیری سبب افزایش اعتماد به نفس می شود. بنابراین با یادگیری، کودک از نظر اعتماد به نفس در سطح بالاتری قرار می گیرد. فراگیری مهارت های زندگی این امتیاز را به کودک می دهد که در محیط های اجتماعی، بتواند به صورت قابل قبولی مهارت های خود را برای حل مسائل مورد استفاده قرار دهد.
در روش مونته سوری دیدن و تحلیل کردن توسط کودک از اهمیت بالایی برخوردار است، کودک با دیدن و با استفاده از امکانات موجود، در پی یافتن جواب گام بر می دارد.
با حل مسئله احساس مهم بودن و اعتماد به نفس در کودک شکل می گیرد که این اعتماد به نفس ایجاد شده می تواند کودکی با هوش تر و جسور تر با قابلیت حل مشکلات را تربیت کند که در واقع یکی از اهداف کلی روش مونته سوری است.
ابزار مونته سوری چیست؟
روش مونته سوری برای یاد دادن به کودکان دارای دو نوع ابزار است که به صورت منتال و فیزیکی قابل دسته بندی هستند.
ابزار منتال برای پیاده کردن روش مونته سوری، در واقع همان تشویق کودک به یافتن و آزمایش کردن است که توسط شخص بزرگتر و راهنما بر عهده گرفته می شود. در واقع تشویق به آزمایش توسط کودک سبب می شود که کنجکاوی کودک با دخالت غیر مستقیم به یادگیری منجر شود و کودک آموختن مسائل مختلف را به صورت خود آموز یاد بگیرد.
ابزار فیزیکی در مونته سوری شامل اسباب بازی های فکری می شود. اسباب بازی هایی نظیر: پازل، اسباب بازی های حسی و مرتب کننده اشکال که توانایی دارند هر 5 حس کودک را تحریک کنند.
تحریک حواس 5 گانه کودک از طریق بازی کردن، یک روش هوشمندانه برای آموزش است که کودکان نسبت به آن اشتیاق نشان می دهند. مثلا یاد دادن حروف یا اعداد به کودکان، از طریق اعداد و حروف چوبی یا پلاستیکی، در حین بازی بسیار کارآمد تر از یاد دادن آن ها به کودک از طریق آموزش با ورق و کاغذ به سبک مدرسه است.
فراگیری آگاهانه با بازی کردن برای تحریک حواس 5 گانه در سالیان گذشته بارها مورد آزمایش قرار گرفته است. کودکانی که با بازی کردن و آزمون و خطا موفق به یادگیری شده اند، در مقایسه با کودکان دیگر، مفاهیم بیشتری را آموختند.
از دیگر ابزارهای بازی و یادگیری در روش مونته سوری می توان انواع عروسک های نمایشی و انگشتی، لِگو و خانه سازی های پیش ساخته و جدا جدا، اسباب بازی های مینیاتوری( وسایل خاله بازی)، اکشن فیگور و… را نام برد که هر کدام به نوبه خود، هم می توانند سرگرم کننده و هم آموزنده باشند.
مطلب مرتبط: اکشن فیگور چیست؟
مزایا و معایب آموزش به کمک مونته سوری
هر روش دارای مزایا و معایب خاص خود است در نتیجه بهتر است در کنار مزایای روش های مورد استفاده، از معایب آن ها نیز صحبت به میان آورد تا مخاطب با دید گسترده تر بتواند روش مورد نظر خود را انتخاب کرده و به آن عمل کند. در اینجا می خواهیم تعدادی از مزایا و معایب روش مونته سوری را برای شما شرح دهیم.
مزایای آموزش به روش مونته سوری
از مهمترین مزایای روش مونته سوری، تاکیدی است که به آموزش و یادگیری مستقل مهارت ها دارد که در مورد حسن های آن به وفور توضیح دادیم.
دیگری قدرت تعامل با جامعه است که کودک در حین این آموزش مستقل به آن دست پیدا می کند. وقتی کودک به صورت خود آموز چیزی یا کاری را یاد می گیرد، علاقه شخصی او نسبت به یادگیری افزایش می یابد.
به علاوه کودکان دارای معلولیت نیز می توانند از این مزایا بهره برده و روش حل مسائل را به خوبی و بدون کمک دیگران یاد بگیرند. استقلال ضروری ترین مسئله زندگی یک کودک نیست اما نبود آن آسیب جبران ناپذیری به آینده کودک می رساند.
معایب آموزش به روش مونته سوری
همان گونه که در بخش مزایای روش مونته سوری ذکر شد، استقلال تنها برای موفقیت یک کودک در آینده کافی نیست بنابراین روش مونته سوری به تنهایی نمی تواند کودک را در برابر همه مشکلات مصون بدارد.
از مهم ترین معایب استفاده از روش مونته سوری، قیمت بالای آن است که باعث شده آن طور که باید در دسترس آحاد جامعه نباشد. به هر حال ایجاد یک کلاس آموزشی و فراهم کردن ابزار ها و وسایلی که برای کمک به اموزش استفاده می شوند، هزینه بالایی را بر دوش مدیران و مسئولان کلاس های مونته سوری می گذارد.
حال آن که این ابزار آلات آموزشی با بهترین کیفیت تهیه شده باشند، در نتیجه هزینه ها از چیزی که مشهود است نیز بالاتر می روند.
کلاس های مونته سوری دارای پایان های باز هستند و این فرصت را به کودک می دهند که برای پایان تمرین یا بازی خود، برنامه ای داشته باشد. اما ثابت شده که این پایان باز برای همه کودکان مناسب نیست و همه به یک میزان نمی توانند از آن استفاده کنند و حتی باعث گیجی و گمراهی تعدادی از کودکان نیز می شود.
پس بهتر است برای استفاده از روش مونته سوری از آموزگار های کارکشته استفاده کرد تا در حد امکان همه چیز در چار چوب استاندارد های روش مورد نظر پیش برود.
مونته سوری برای چه سنی مناسب است؟
در پاسخ به این سوال که متد روش مونته سوری از چه سنی برای کودکان مناسب است ، ابتدا باید کودکان را در گروه های سنی مختلف دسته بندی کرد اما به صورت کلی این روش از ابتدای تولد کودک تا سن 15 سالگی را پوشش می دهد. برای درک بهتر، هر دسته بندی و گروه سنی را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار خواهیم داد.
تولد تا 3 سالگی
در این سن برای اجرای درست روش مونته سوری نیاز به یک محیط امن و شاد است، محیطی که کودک بتواند در آن احساس آرامش کرده و به دیگران اعتماد کند. این احساس امنیت کمک می کند که استعداد های کودک راحت تر شکوفا شود.
3 تا 6 سالگی
در این سن، روش مونته سوری ثابت قدم بودن، پشتکار و استقلال را در کودکان پرورش می دهد. کودک برخورد مناسب با محیط و جامعه و روش برقراری ارتباط درست را فرا می گیرد. کودک قادر است از دامنه گسترده ای از اسباب بازی ها و وسایل آموزشی استفاده کند.
در این سن کودکان مهارت های ابتدایی ریاضی را نیز فرا می گیرند که در افزایش ضریب هوشی کودک تاثیر دارند. به صورت کلی این سن بهترین سن برای افزایش اعتماد به نفس کودک است.
6 تا 12 سالگی
در این سن کودک دید بهتر و وسیع تری از محیط اطراف خود دارد. کنجکاوی کودک به بیشترین مقدار خود می رسد و استقلال فکری کودک کاملا در حال شکل گیری است. قدرت تخیل او کاملا پخته شده و دارای تصور و تخیل نسبت به مسائل است. کودک نقش خود در جامعه را یاد می گیرد و با نقش های مختلف آشنا می شود.
استفاده از روش مونته سوری در این سن، نیازمند اسباب بازی های فکری تر است.
12 تا 15 سالگی
در این بازه سنی، کودکان به نوجوان تبدیل شده اند و مهارت هایی را کسب کرده اند. کلاس های مونته سوری در این بازه سنی سعی در این دارند که به نوجوانان بیاموزند که خود را در چارچوبی بزرگتر بشناسند و توانایی های خود را بسنجند. همچنین افزایش اعتماد به نفس و درک مسئله جدیدی به نام مدیریت مالی در این سن به آموزه های مونته سوری اضافه می شود.
تفاوت مونته سوری با روش های اموزشی دیگر
یکی از اصلی ترین تفاوت های روش آموزش در مدارس مونته سوری در مقایسه با مدارس معمولی، این است که کودکان در روش مونته سوری، خود شروع به یادگیری می کنند اما این یادگیری زیر نظر مربی و در مکان امنی که قبلا طراحی و تهیه شده انجام می شود.
در مدارس معمولی معلمان آموزه های از قبل مشخص شده را به همه کودکان در هر سطحی آموزش می دهند ولی در مدارس مونته سوری وسایل آموزش و محیط آن تعبیه شده و کودکان خود با بازی کردن و تجربه کردن یاد می گیرند.
حال آنکه میدانیم قدیمی ترین و کارآمد ترین روش یادگیری، مشاهده و تجربه است. اصلی ترین تفاوت در روش مونته سوری با سایر روش ها، همین خود آموز بودن آن است.
یکی دیگر از تفاوت های بنیادین در مونته سوری نسبت به سایر روش ها توجه ویژه ای است که به آموزش فردی داده می شود. در این کلاس ها کودکان دارای محدودیت خاصی نیستند. در واقع در مدارس معمولی کودک با توجه به برنامه آموزشی پیش می رود و اصلا اهمیتی ندارد که افراد در کلاس همه از نظر ضریب هوشی و سایر پارامتر ها در یک سطح نیستند.
در طرف دیگر در روش مونته سوری، کودک سرعت و موارد آموزش را خود مشخص می کند. باید گفت در این روش کنترلی بر انتخاب کودک به صورت مستقیم وجود ندارد. در واقع تمامی وسایل موجود در کلاس اموزشی هستند. کودک روی هر کدام که دست بگذارد یک آموزش جدید را در قالب بازی و تفریح شروع کرده است.
روش تربیتی مونته سوری در خانه
از اولین اقدامات خانم ماریا مونته سوری برای آموزش کودکان، حذف اسم مدرسه برای مکان آموزش و استفاده از عنوان خانه کودک بود. این امر سبب شد که آموزش و یاد گیری از حالت اجبار در مدارس خارج شده و شکل بازی و تفریح به خود بگیرد.
در این مکان معلم نقش آموزگار را ندارد بلکه به عنوان پرستار و هم بازی با کودکان در تعامل است. حال با توجه به این دانسته ها، آیا می توان روش مونته سوری را در خانه پیاده کرد؟
پاسخ به این پرسش مثبت است. بله بازی ها و روش های مونته سوری کاملا در خانه و توسط والدین آگاه قابل اجرا هستند. حتی ساده تر از حد تصور می توان کودکان را به روش مونته سوری در چالش قرار داد.
به عنوان مثال برای گردگیری بجای دور کردن کودک از محیط، یک پارچه گردگیری در اختیار او قرار داده شود تا به همراه شما قسمتی از کار نظافت منزل را بر عهده بگیرند. با این روش کودک همزمان مبادرت به بازی و کسب تجربه خواهد کرد. پاک کردن شیشه ها از بازی های پر تکرار مونته سوری در منزل است.
برای این کار فقط نیاز به مقداری کف، یک اسفنج تمیز و آب است. کودکان معمولا به بازی یا فعالیت با آب واکنش مثبتی دارند. در نتیجه این بازی می تواند اوقات مفرح و آموزنده ای را برای کودک ایجاد کند.
بازی های دیگری مثل ترکیب مواد غذایی، تمیز کردن اسباب بازی ها، ساختن حباب با استفاده از محلول آب و کف، ریختن موادی در بطری و بو کردن آن توسط کودک برای پی بردن به محتویات آن و … از بهترین بازی ها برای یادگیری کودک در منزل هستند.
کلام پایانی
روش مونته سوری یک روش مبتنی بر خودآموزی است. این روش بیش از 100 سال است در سراسر دنیا در حال انجام است. در این روش کودکان به جای مدرسه در محیط بازی مهارت های لازم را کسب می کنند. این روش سبب ایجاد استقلال در کودک می شود و به او این اعتماد به نفس را می دهد که خود توانایی حل مشکلات مربوط به خود را دارا است. کودک در استفاده از این روش تعامل های اجتماعی را نیز فرا می گیرد.
برای داشتن کودکی سالم، کنجکاو و مستقل، می توانید از روش مونته سوری برای آموزش کودک خود استفاده کنید. بدون شک هم شما و هم کودکتان، از نتایج آن بهره مند خواهید شد.
لطفا سوالات و نظرات خود را در زیر همین مطلب مطرح کنید و از تجارب ارزشمند خود برای ما و دیگران بنویسید.
سوالات متداول و پرتکرار شما
مونته سوری کیست؟
ماریا مونته سوری خالق روش مونته سوری و مربی کودکانی بود که دارای معلولیت بودند. وی در سال 1870 در ایتالیا چشم به جهان گشود.
آیا می توان روش مونته سوری را در خانه هم پیاده کرد؟
بله بازی ها و روش های مونته سوری کاملا در خانه و توسط والدین آگاه هم قابل اجرا هستند.
مونته سوری از چه سنی مناسب است؟
این روش از بدو تولد تا 15 سالگی قابلیت پرورش کودکان و نوجوانان را دارد.
واقعا ممنون
متن کاملی بود
فقط لطفا مدارسی که بر مبنای روش مونته سوری عمل میکنن معرفی کنید
درود بر شما همراه گرامی
خوشحالیم که تونستیم رضایت شما رو جلب کنیم
مدارس مونته سوری رو به زودی اضافه خواهیم کرد